Op reis enzo: de perikelen van een wereldverbeteraar

Tijdens mijn reis in Mongolië heb ik een aantal mooie ervaringen opgedaan. Het is me bijvoorbeeld eindelijk gelukt om als vrijwilliger mee te kijken binnen een buitenlands zorgproject. En dat nog wel bij een gericht op verslaving, dakloosheid en psychiatrie. Nu ik ‘eindelijk’ schrijf, besef ik me dat dit klinkt alsof ik jarenlang tevergeefs pogingen heb gedaan. Zo zit het niet helemaal in elkaar, maar toch voelt het wel zo.

Jaren geleden voordat ik in de zorg ging werken, bespraken mijn moeder en ik al dat we graag ooit samen vrijwilligerswerk zouden willen doen. Misschien ergens in China of Vietnam met kinderen. Waarom? Tja, toch erg cliché, maar om het gevoel iets voor anderen te kunnen betekenen en uiteraard voor de ervaring. Iets in de trant van je leven verrijken enzo.

Fastworward naar 2017. Met de recente ervaring in Mongolië zou ik dieper in willen gaan op deze beweegredenen en ze misschien zelfs ter discussie stellen. Maar bovenal wil ik een poging doen een voorzichtige vergelijking te maken: wat heb ik gezien aan zorg in Mongolië – en wat ken ik uit eigen ervaring?

Ik leerde kennismaken met zorg in Mongolië in de vorm van de organisatie Sergelt. Nadat ik in Nederland contact had opgenomen, kwam het in Ulaanbaatar tot een persoonlijke kennismaking. De persoon die ik Mongolië trof was Corrie. Een oud dierentuinmedewerkster uit Rotterdam. Vanuit een enorme passie vertelde ze tot in detail wat haar organisatie Sergelt doet voor de daklozen en wat voor toekomstdoelen ze hebben.

Zo gaan ze een aantal keer per week de straat op om eten uit te delen aan zo’n 60 tot 80 daklozen. Daarbij proberen ze in gesprek te gaan met ze, hun verhaal aan te horen. Want het uiteindelijke doel is niet magen vullen, maar mensen van de straat halen, ze af te laten kicken van verslavingen en klaar te maken voor re-integratie. Om dat voor elkaar te krijgen wil ze een herstelcentrum, afkickkliniek, werkplekken en verblijfplaatsen opzetten. Want die zijn er in Mongolië niet tot nauwelijks. Maar dat is vooralsnog toekomstmuziek, nu is het met name contact maken door primaire hulp.

Wat ze beoogt is eigenlijk ongeveer hetzelfde als we als ideaal beogen in Nederland. Tijdens de kennismaking met Corrie betrapte ik mijzelf er dan ook op dat ik dacht dat wij het in Nederland best goed geregeld hebben. Dat is redelijk arrogant, want is dit ook zo?
Corrie meende dat daklozen het in Nederland makkelijk hebben, zij zouden hierdoor de urgentie niet zien om te veranderen. Waarop ik dacht, maar moeten mensen perse veranderen? Willen zij dat zelf ook? En wie zijn wij om dat te bepalen?

Heel wat vragen die ik toch zou willen proberen te beantwoorden. Om te beginnen met hoe het in Nederland geregeld is voor daklozen, er zijn opvangcentra waarin eten en drinken, sanitaire voorzieningen en een slaapplek worden aangeboden. Hierbij kan ik met zekerheid stellen dat dit beter geregeld is dan in Mongolië. Want van die voorzieningen was voor de komst van Sergelt nauwelijks sprake.

De vraag is echter, is het goed dat wij dit aanbod in Nederland wel overvloedig hebben? Maken wij het daklozen inderdaad niet te makkelijk? Erg moeilijke vraag waarop ik geneigd ben te antwoorden dat dit niet zo is. Want buiten dit aanbod proberen we daklozen te verleiden tot zorg, te motiveren (voor- en nadelenbalans te maken) en te veranderen.
Echter heb ik aan de lijven ondervonden dat wanneer ze dan ingaan op dit aanbod tot zorg, er ook in de huidige verslavingszorg discussie bestaat over welke aanpak het beste is. Beheersmatig? Met bijvoorbeeld veel restricties zoals een blaastest tijdens opname. Of herstelgericht? Zoals gedogen dat verslaafde cliënten één biertje mogen drinken, en wanneer zij terugvallen hierover in gesprek gaan.

Voor beiden kanten zijn voors- en tegens te noemen. Echter ben ik geneigd vanuit ervaring en menselijkheid te zeggen dat ik meer voel voor laatstgenoemde. Er is steeds meer bewijs dat dit uiteindelijk meer kans van slagen heeft, want iemand moet immers intrinsiek gemotiveerd zijn om te willen veranderen. Ga maar bij jezelf ten rade hoe moeilijk het is om die eerste stap naar de sportschool te zetten of te stoppen met roken enzo.

Terug naar Mongolië, er zijn dus nauwelijks voorzieningen zoals in Nederland. Toch zijn er wel klinieken waar alcoholverslaafden zich kunnen aanmelden om af te kicken. Maar word on the street is dat dit op een erg beheersmatige manier gaat, waarbij injecties met rustgevende middelen worden toegediend. Blijkbaar hebben een aantal daklozen een poging gewaagd, maar zijn zij getraumatiseerd door de injecties en de omgeving. Ze zouden er als laagste rang mensen worden gezien en zo ook worden behandeld. Daardoor zouden de meesten het bij één poging hebben gelaten.

Misschien is het voor beide landen dan zo gek nog niet om mensen met eten/drinken en een slaapplek te verleiden tot zorg. Hoe krijg je ze anders binnen? Maar wat is dan vervolgens de volgende stap voor de daklozen in Mongolië? Vanuit mijn enthousiasme wilde ik deze vraag beantwoorden met zo’n 20 bestanden vol met wetenschappelijke herstelmethodieken en ervaringsverhalen. Hier ben ik echter van teruggekomen na een dag meelopen met Corrie. Beseffende dat je – net als in Nederland – mensen geen methodieken om de oren kan gooien voordat je hun verhaal en intrinsieke motivatie kent en hun wensen/dromen hebt gehoord.

De volgende stap voor Corrie is een training in Nederland om kennis te maken met de presentietheorie en getraind te worden in een herstelmethodiek. Daarna volgt het vinden van betrouwbare locals die naast haar staan in het realiseren van de eerder genoemde doelen en het project in de toekomst over kunnen nemen.

De beweegredenen die ik zestien jaar geleden had zijn nu anders. Ik ben er inmiddels achter dat ik het destijds te rooskleurig in zag. De daadwerkelijke reden om vrijwilligerswerk te gaan doen moet niet zijn om jezelf er een beter gevoel door te geven, maar vooral omdat de mensen zelf er ook echt mee geholpen moeten worden. En dat behelst, zoals in dit stuk te lezen is, veel meer dan ik mij in eerste instantie voor ogen hield. Iets met perikelen enzo.